Του Γιώργου Κωστόπουλου, εκπαιδευτή σκύλων- ειδικού συμπεριφοράς
Φωτο. Ν. Φωτακόπουλος
Σκυλιά που αρνούνται να μπουν στο κτηνιατρείο – πόσο μάλλον να εξεταστούν! Άλλα που επιτίθενται στον κτηνίατρο… Γιατί αυτή η συμπεριφορά και τι μπορεί να γίνει;
Αν φανταστούμε ένα μικροσκοπικό Κανίς επάνω στο κτηνιατρικό τραπέζι να τρέμει στη θέα του εμβολίου, η εικόνα μας δημιουργεί χαμόγελο ή συμπόνοια. Και δεν φαντάζει σοβαρή (αν και μπορεί να είναι). Αν φανταστούμε όμως τώρα ένα ενήλικο αρσενικό Ρότβαιλερ που γρυλίζει απειλητικά με ανασυρμένα ούλα, δείχνοντας τους καθόλου ευκαταφρόνητους κυνόδοντές του όταν ο/η κτηνίατρος προσπαθήσει να το πλησιάσει στα δύο μέτρα, εξακολουθούμε να χαμογελάμε; Συχνά η ίδια συμπεριφορά απευθύνεται και προς στον ιδιοτήτη όταν προσπαθήσει να περιορίσει το ζώο, προκειμένου να το εξετάσει ο κτηνίατρος. Με άλλα λόγια, ένα μεγαλόσωμο ζώο που δεν πλησιάζεται καν! Πως θα γίνει η εξέταση; Και πως η πιθανή μετέπειτα αγωγή στο σπίτι (π.χ. χορήγηση χαπιών, σταγόνες στα μάτια ή τα αυτιά, περιποίηση τραύματος κ.λ.π.);
Φόβος με αιτία
Κανένα ζώο δεν φοβάται χωρίς λόγο. Πάντα υπάρχει λόγος και αυτός συνήθως είναι:
α) έλλειψη εξοικείωσης με τα ερεθίσματα που αποτελούν την συγκεκριμένη εμπειρία/κατάσταση.
β) έλλειψη θετικής σύνδεσης με την συγκεκριμένη εμπειρία/κατάσταση.
γ) καταγεγραμμένη παρελθοντική αρνητική εμπειρία με την συγκεκριμένη εμπειρία / κατάσταση, η οποία ανακαλείται και δημιουργεί το συναίσθημα του φόβου.
Με άλλα λόγια, ο φόβος στη περίπτωση του θέματος που εξετάζουμε δημιουργείται:
α) διότι ο σκύλος δεν έχει εξοικειωθεί με τον χώρο ή την εμπειρία του κτηνιατρείου (τις οσμές, τους ήχους, το περιβάλλον, τον κτηνίατρο) και ως ξένα εκλαμβάνονται από το ζώο ως απειλητικά. Η κατάσταση αυτή αφορά κυρίως τα ευαίσθητα ή/και νεαρά σκυλιά.
β) διότι η ουδέτερη / μη θετική σύνδεση της όλης εμπειρίας στο νοητικό και συναισθηματικό επίπεδου το ζώου δεν το έχουν βοηθήσει, ούτε οδηγήσει σε κάποιο «συμπέρασμα», με αποτέλεσμα αμφιβολία και σύγχιση. Επομένως υπόβαθρο δημιουργίας φόβου.
γ) από αρνητικές ή τραυματικές εμπειρίες, ιδιαίτερα σε νεαρά σκυλιά ή κουτάβια, κατά τις πρώτες επισκέψεις στο κτηνιατρείο. Οι εμπειρίες αυτές σε αυτή την ηλικία είναι ικανές να «σημαδέψουν» ψυχικά το ζώο δια βίου: έντονος / απότομος χειρισμός του κτηνιάτρου, πόνος, άγχος του ιδιοκτήτη, ατυχήματα (π.χ. πτώση από το τραπέζι εξέτασης, επίθεση από άλλο σκύλο στην αίθουσα αναμονής) κ.λ.π.
Όλα τα πιο πάνω δημιουργούν τις προυποθέσεις για να αναπτυχθεί φόβος. Σε εντονότερη ή επαναλαμβανόμενη μορφή το συναίσθημα του φόβου οδηγεί σε φοβία, δηλαδή σε γενικευμένο συναίσθημα που συνδέεται πλέον με το όλο οίκημα του κτηνιατρείου, τον δρόμο που οδηγεί σε αυτό, την όλη διαδικασία, τον συγκεκριμένο κτηνίατρο ή και με όλα τα κτηνιατρεία και κτηνιάτρους…
Φοβική επιθετικότητα
Όταν το ζώο φοβάται σε έντονο βαθμό οδηγείται σε μία από δύο συμπεριφορές: την παθητική ή Παθητικών Αμυντικών Ανακλαστικών (Passive Defence Reflexes – PDR) ή την ενεργητική ή Ενεργητικών Αμυντικών Ανακλαστικών (Active Defence Reflexes – ADR).
Η παθητική συμπεριφορά σπάνια προβληματίζει, γιατί το ζώο υποτάσσεται και έτσι εύκολα μπορούν να διενεργηθούν οι απαιτούμενες κτηνιατρικές πράξεις.
Στην ενεργητική συμπεριφορά όμως το ζώο επιτίθεται αμυνόμενο, προσπαθώντας να κρατήσει μακριά άτομα ή καταστάσεις που εκλαμβάνει ως απειλητικά για αυτό. Σ’ αυτή τη περίπτωση τα πράγματα είναι σαφώς πιο δύσκολα και περίπλοκα…
Κυριαρχική επιθετικότητα
Στη περίπτωση αυτή έχουμε άρνηση του ζώου να δεχθεί θέσεις, κινήσεις ή ενέργειες οι οποίες κατά την αντίληψή του το θέτουν σε μειονεκτική ή απειλητική γι αυτό θέση. Και φυσικά αντιδρά με την ένταση και τον τρόπο που αντιστοιχεί στην ηλικία και την ιδιοσυγκρασία του. Συχνά αυτό σημαίνει σοβαρή επιθετικότητα, που απειλεί τη σωματική ακεραιότητα του κτηνιάτρου, αλλά και του ιδιοκτήτη ή χειριστή του.
Η κυριαρχική συμπεριφορά, που είναι η γενεσιουργός αιτία του προβλήματος, είναι συνήθως κληρονομικής προέλευσης. Έχει να κάνει με το συγκεκριμένο ζώο, αλλά συχνά και με τη φυλή, όταν πρόκειται για καθαρόαιμα σκυλιά. Οι λεγόμενες “δυναμικές φυλές” ή εκείνες με “έντονο ταπεραμέντο” παρουσιάζουν σαφώς υψηλότερα ποσοστά τέτοιων συμπεριφορών. Συχνά βέβαια η συμπεριφορά ενισχύεται από αθέλητους λανθασμένους χειρισμούς των ιδιοκτητών (πολλά προνόμια, έλλειψη ορίων και κανόνων στη συμβίωση με το ζώο, ελλειπή άσκηση και ψυχικοπνευματική εκτόνωση κ.λ.π.).
Πρόληψη – αγωγή
Το να προσπαθήσει κανείς να διορθώσει εκφρασμένες και συχνά παγιωμένες προβληματικές συμπεριφορές που συνδέονται με τον κτηνίατρο ή/και τον χώρο του κτηνιατρείου είναι συχνά δύσκολο, χρονοβόρο ή περίπλοκο. Απαιτεί τη συμβολή επαγγελματία εκπαιδευτή – ειδικού συμπεριφοράς και τη συνεργασία του κτηνιάτρου. Συχνά δε και συμπληρωματική φαρμακευτική αγωγή (π.χ. ηρεμιστικά) σύμφωνα με τον κτηνίατρο.
Επομένως, η ουσιαστική και πραγματικά αποτελεσματική προσέγγιση είναι η πρόληψη, ειδικά αν από νεαρή ηλικία υπάρχουν ενδείξεις φόβου ή επιθετικότητας προς τη διαδικασία ή το χώρο της κτηνιατρικής πράξης.
Συστήνεται:
– συχνές επισκέψεις στο κτηνιατρείο για απλή παραμονή στο χώρο αναμονής ή σύντομη επαφή με τον/την γιατρό, χωρίς διενέργεια καμίας κτηνιατρικής πράξης.
– σύνδεση των πιο πάνω με θετικές εμπειρίες/συνειρμούς: λιχουδιές ή παιχνίδι στο χώρο αναμονής από τον ιδιοκτήτη και λιχουδιές από τον γιατρό στο χώρο εξέτασης.
– λιχουδιές επάνω στο μεταλλικό τραπέζι εξέτασης, ιδιαίτερα τη στιγμή των πρώτων εμβολίων ή της θερμομέτρησης. Η παροχή τροφής λειτουργεί καταλυτικά και διπλά:
α) αποπροσανατολίζει, καθοδηγώντας τη προσοχή του ζώου σε κάτι άλλο, ώστε να μην επικεντρώσει π.χ. στον πόνο που πιθανόν του προκληθεί και β) κάνει “αντίστροφη σύνδεση” μεταστρέφοντας μία πιθανά αρνητική/επίπονη εμπειρία σε θετική.
– Ηρεμία και χαλαρότητα στον χειρισμό από τον/την κτηνίατρο, αλλά και από τον ιδιοκτήτη
