κείμενο: Άντρια Φωτιάδη
φωτο: Ν. Φωακόπουλος
Επειδή ο σκύλος σκέφτεται με άλλα κριτήρια από αυτά του ανθρώπου, δεν μπορούμε να περιμένουμε να κάνει ή να καταλάβει ορισμένα πράγματα, μόνο και μόνο για να μας ευχαριστήσει.
Κανένας σκύλος δεν καταλαβαίνει πχ. από μόνος του, ότι σε ορισμένες καταστάσεις πρέπει να κάθεται και να παραμένει καθιστός. Επίσης δεν μπορούμε να του εξηγήσουμε τους λόγους, για τους οποίους πρέπει να καθίσει.
Στο χέρι μας είναι να δώσουμε στον σκύλο, με άλλον τρόπο, να μας καταλάβει.
Αυτό μπορούμε να το πετύχουμε, επιβραβεύοντας τον σκύλο κάθε φορά που κάθεται προσπαθώντας έτσι να του μεταφέρουμε το μήνυμα ότι έκανε κάτι “καλό”. Όταν ο σκύλος επιβραβεύεται για κάποια πράξη του, η οποία θεωρείται σωστή για τα δικά μας δεδομένα, θα την επαναλαμβάνει συχνότερα.
Αλλά ο σκύλος δεν επιβραβεύεται μόνο από το πρόσωπο του χειριστή του. Σε πολλές περιπτώσεις οι καταστάσεις οδηγούν τον σκύλο στο συμπέρασμα ότι επιβραβεύεται. Αυτό συμβαίνει π.χ. όταν ο σκύλος χάνεται, αντίθετα με τις εντολές σας, σε κάποιους θάμνους και βρίσκει εκεί κάτι φαγώσιμο. Η ( λάθος) συμπεριφορά του επιβραβεύεται έτσι με φαγητό. Όταν αυτό συμβαίνει συχνότερα, ο σκύλος μαθαίνει ότι κάνει κάτι “καλό”, πηγαίνοντας στους θάμνους και θα επαναλαμβάνει αυτήν την ανεπιθύμητη συμπεριφορά.
Μια άλλη περίπτωση όπου δεν επιβραβεύεται ο σκύλος από τον χειριστή του είναι το κυνήγι. Όταν ο σκύλος κυνηγάει μια γάτα, ευχαριστιέται τόσο πολύ, που θα ξανακυνηγήσει γάτες, όπου του δίδεται η ευκαιρία. Σε αυτήν την περίπτωση δεν έχει και πολύ μεγάλη σημασία εάν το κυνηγητό του έχει επιτυχία. Ο σκύλος δεν αποθαρρύνεται καθόλου όταν δεν πιάσει ποτέ μια γάτα, επειδή μόνο το τρέξιμο πίσω από κάποιο “θήραμα” του δίνει τόσο μεγάλη χαρά, που θα επαναλαμβάνει την συμπεριφορά του, όποτε μπορεί.
Σε αυτές και άλλες παρόμοιες περιπτώσεις μπορούμε να μιλάμε για μια αυτο-επιβράβευση του σκύλου.
Άλλες φορές επιβραβεύουμε τον σκύλο μας, χωρίς να το καταλάβουμε. Πχ. όταν γυρίζουμε πίσω στο σπίτι, επειδή ο κανακάρης μας κλαίει με το που κλείνουμε την πόρτα από πίσω μας. Ακόμα και όταν γυρίζουμε με μοναδικό σκοπό να του απαγορεύσουμε το κλάμα, ο σκύλος αντιλαμβάνεται την επιστροφή μας σαν επιβράβευση, επειδή έχει πετύχει τον σκοπό του δηλ. την επιστροφή του ιδιοκτήτη του. Ακόμα και το μάλωμα, που ίσως ακολουθήσει, δεν εντυπωσιάζει τον σκύλο πια. Το μόνο σίγουρο είναι, ότι την επόμενη φορά που θα φεύγουμε από το σπίτι, θα ξανακλάψει, επειδή επιβραβεύτηκε την προηγούμενη φορά.
Επίσης, πολλά σκυλιά γίνονται ενοχλητικά, ζητώντας συνεχώς επίμονα χάδια, ακόμα και ξύνοντας μας με το πόδι τους ή σπρώχνοντας μας με το κεφάλι τους. Για να σταματήσει ο σκύλος την ενοχλητική του συμπεριφορά, τον χαϊδεύουμε, παροτρύνοντας τον όμως έτσι να ζητήσει όλο και περισσότερα χάδια, ακόμα και σε ακατάλληλες στιγμές, επειδή νιώθει το χάδι σαν επιβράβευση για την συμπεριφορά του.
Η πιο κλασσική και διαδεδομένη μέθοδος επιβράβευσης του σκύλου είναι το φαγητό. Το φαγητό είναι η πρώτη επιβράβευση την οποία λαμβάνει ο σκύλος με φυσικό τρόπο. Το κουτάβι επιβραβεύεται για τις τεράστιες προσπάθειές του να φτάσει στης θηλές της μητέρας του, με ένα γεύμα.
Ακόμα και σήμερα μερικές σκύλες εμφανίζουν την αναγωγή περιεχομένου του στομάχου, για να τραφούν τα μεγαλύτερα κουτάβια, όπως παρατηρείται στους λύκους. Στους λύκους δεν δείχνει μόνο η μητέρα των κουταβιών αυτήν την αναγωγή, αλλά και άλλα μέλη της αγέλης. Και η αναγωγή φαγητού είναι ένα είδος επιβράβευσης για την σωστή συμπεριφορά, επειδή μόνο όταν γλείφουν τα κουτάβια τα χείλη των μεγαλύτερων ζώων, ζητώντας έτσι τροφή, γίνεται η ανάγωγη περιεχομένου από το στομάχι και δεν γίνεται αυτόματα.
Επιβράβευση με ακρίβεια χρόνου
Ο σκύλος συνδέει την επιβράβευση πάντα με την τελευταία του πράξη ή συμπεριφορά που έχει δείξει.
Όταν πρόκειται να μάθει ο σκύλος την εντολή “κάτσε”, πρέπει να λάβει την επιβράβευση αρχικά πάντα μόλις κάτσει.
Σε πολύ ζωηρά και κινητικά σκυλιά μπορεί αυτό το κάθισμα να διαρκέσει μόνο για πολύ μικρό χρονικό διάστημα και μόλις αγγίζει το έδαφος να έχει και πάλι σηκωθεί. Η επιβράβευση όμως πρέπει να γίνεται σε αυτήν την πολύ μικρή στιγμή, όπου κάθεται ο σκύλος. Όταν επιβραβεύεται ο σκύλος όταν είναι πια πάλι όρθιος, μαθαίνει ότι το σήκωμα επιβραβεύεται. Για να μην δημιουργούνται τέτοια λάθος συμπεράσματα στον σκύλο, πρέπει ο εκπαιδευτής να είναι πολύ γρήγορος, ή να δουλεύει με την μέθοδο “Click and treat” η οποία επιτρέπει την επιβράβευση με ακρίβεια χρόνου, όσο καμία άλλη μέθοδο.
Για να επιβραβεύεται ο σκύλος πάντα την κατάλληλη στιγμή, αποδείχτηκαν πολύ χρήσιμα τα “τσαντάκια μέσης”. Έτσι ο χειριστής ξέρει πάντα που έχει τις λιχουδιές και το χρονοβόρο ψάξιμο των τσεπών δεν χρειάζεται.
Υπερβολική επιβράβευση
Στην εκπαίδευση σκύλων γίνονται και αρκετά λάθη όταν ο σκύλος επιβραβεύεται υπερβολικά. Όταν πχ. ο σκύλος με την εντολή “κάτσε” κάθεται αμέσως και σωστά, αρκεί να του λεμε μια ήρεμη λέξη ( πχ. μπράβο ή καλό σκυλί) ή να του δίνουμε χωρίς μεγάλη φασαρία μια λιχουδιά. Όταν ο χειριστής δείχνει υπερβολικά τον ενθουσιασμό του για την σωστή εκτέλεση κάποιας εντολής, μπορεί να παροτρύνειο τον σκύλο να σηκωθεί αμέσως.
Επίσης είναι πολύ δύσκολο για πολλά σκυλιά να συγκεντρώνονται στη συνέχεια του μαθήματος, όταν επιβραβεύονται με έντονο παιχνίδι.
Διάφοροι τρόποι επιβράβευσης
Η επιβράβευση με φαγητό ή με μια λιχουδιά είναι η πιο δημοφιλής στην εκπαίδευση του σκύλου.
Αλλά εκτός από αυτό υπάρχουν και άλλοι τρόποι επιβράβευσης του σκύλου όπως φωνητική επιβράβευση, παιχνίδι και χάδια.
Ο καθένας πρέπει να δοκιμάσει τι είδος επιβράβευση “πιάνει” καλύτερα στον σκύλο του. Όλα τα σκυλιά έχουν διαφορετικά γούστα. Αυτά που μπορούν να ενθαρρύνουν τον έναν σκύλο, είναι δυνατόν να προκαλούν μόνο χασμουρητό σε έναν άλλον.
Η επιβράβευση με φαγητό δεν ενθουσιάζει τα σκυλιά τα οποία είναι από μόνα τους λιγόφαγα και μίζερα και το παιχνίδι σαν επιβράβευση δεν έχει κανένα αποτέλεσμα σε σκυλιά τα οποία βαριούνται να κουνηθούν.
Φωνητική επιβράβευση
Η φωνητική επιβράβευση από μόνη της, δεν συναρπάζει και πολύ τα σκυλιά, αλλά μαζί με μια άλλη μορφή επιβράβευσης είναι πάντα χρήσιμη στην διάρκεια της αρχικής εκμάθησης εντολών. Αργότερα, όταν ο σκύλος έχει μάθει πια καλά να εκτελεί κάποιες εντολές, αρκεί μια φωνητική επιβράβευση. Στην φωνητική επιβράβευση παίζει και ο τόνος της φωνής μεγάλο ρόλο. Οι βαθιές αντρικές φωνές, πολλές φορές δεν είναι οι καταλληλότερες, για να εμπνεύσουν εμπιστοσύνη στον σκύλο. Τα περισσότερα σκυλιά, νιώθουν τις πιο ψηλές, γυναικείες φωνές σαν πιο ευχάριστες, όσον αφορά την φωνητική επιβράβευση. Σίγουρα δεν είναι σύμπτωση ότι οι άντρες μαλώνουν πιο αποτελεσματικά και οι γυναίκες να επιβραβεύουν πιο καλά. Ο φυσικός τόνος της φωνής τους, το ευνοεί.
Λιχουδιές
Οι μπουκιές για επιβράβευση πρέπει να είναι πάντα όσο το δυνατόν μικρότερες, πρώτον για να μην χορτάσει ο σκύλος πολύ γρήγορα και δεύτερον για να συγκεντρώνεται ο σκύλος πάλι γρήγορα στον χειριστή του.
Η λιχουδιά δεν πρέπει να μασιέται πολύ από τον σκύλο, αλλά αν είναι δυνατόν να καταπίνεται ταχύτατα. Στην χειρότερη περίπτωση πέφτουν στην διάρκεια του μασήματος και μερικά ψίχουλα κάτω, τα οποία πρέπει να τα μαζέψει πρώτα ο σκύλος, πριν αφοσιωθεί και πάλι στον χειριστή του. Αρκετά σκυλιά σταματούν και το περπάτημα, όταν πρέπει να μασήσουν μια μπουκιά. Αυτό είναι πολύ αρνητικό, όταν θέλει ο χειριστής να επιβραβεύσει τον σκύλο στην διάρκεια του περπατήματος
(“κοντά”).
Εκτός από όλα αυτά οι λιχουδιές για επιβράβευση πρέπει να αρέσουν στον σκύλο ιδιαίτερα. Η ξηρή τροφή, την οποία βρίσκει καθημερινά στο πιάτο του, δεν τον συναρπάζει συνήθως και τόσο πολύ. Για αυτό πρέπει να διαλέγονται λιχουδιές, οι οποίες δεν εμφανίζονται στο καθημερινό διαιτολόγιο του σκύλου. Το τι αρέσει στον κάθε σκύλο πιο πολύ, είναι θέμα προσωπικού γούστου του κάθε ζώου.
Σχετικά ακατάλληλα είναι κομματάκια από μπισκότα σκύλων. Το πέσιμο των ψίχουλων κάνει σε αυτήν την περίπτωση, πολλές φορές, πιο ενδιαφέρον το έδαφος από τον χειριστή. Όταν επιβραβεύεται ο σκύλος πολύ και κυρίως με λιχουδιές, πρέπει να δίδεται και προσοχή στο βάρος του για να μην παχαίνει υπερβολικά και στην ανάγκη να μειωθεί η ποσότητα του κανονικού του γεύματος.
Επιβράβευση με παιχνίδι
Η επιβράβευση με παιχνίδι αντίθετα με την επιβράβευση με φαγητό έχει το πλεονέκτημα ότι δεν επιβαρύνει τον σκύλο. Μερικά λεπτά παιχνιδιού δεν αποτελούν κανένα πρόβλημα, αλλά μερικά λεπτά φαγητού χορταίνουν εύκολα τον σκύλο και τον κάνουν να βαριέται να κινηθεί.
Όταν γίνεται η επιβράβευση παιχνιδιού με μπάλες, πρέπει ο σκύλος να μην έχει την ευκαιρία να παίζει με μπάλες, εκτός μαθήματος. Όταν βρίσκει ο σκύλος στο σπίτι αμέτρητες μπάλες, παραπεταμένες εδώ και εκεί, σίγουρα δεν θα τον συναρπάζει η θέα της μπάλας την ώρα του μαθήματος. Η μπάλα πρέπει να παραμένει ελκυστική και να έχει μια ιδιαίτερη σημασία. Το μέγεθος της μπάλας πρέπει να είναι προσαρμοσμένο στο μέγεθος του σκύλου. Δεν πρέπει να είναι ούτε πολύ μικρή, για να μην μπορεί ο σκύλος να την καταπίνει και ούτε πολύ μεγάλη και βαριά ώστε ο σκύλος να μην μπορεί να την μεταφέρει.
Τα πλαστικά ζωάκια με φωνή έχουν το πλεονέκτημα ότι εκτός από το ότι φαίνονται, ακούγονται κιόλας. Η προσοχή ενός αφηρημένου σκύλου τραβιέται με την φωνή αρκετά εύκολα. Αλλά μόνο τα σκυλιά τα οποία έχουν ήδη μάθει να μην δαγκώνουν με όλη τους την δύναμη το ανθρώπινο χέρι ( ή άλλους σκύλους), και το αφήνουν μόλις ακούν μια εκφώνηση πόνου, πρέπει να παίζουν με πλαστικά παιχνίδια με φωνή.
Ακατάλληλα για παιχνίδια είναι ξυλάκια, πέτρες και κουκουνάρια. Ο κίνδυνος ότι ο σκύλος θα έχει κάποια στιγμή την ιδέα ότι πρέπει να επιβραβευτεί από μόνος του, είναι πολύ μεγάλος, όταν αυτά τα αντικείμενα υπάρχουν παντού.
Σε αυτήν την περίπτωση δεν έχει ο σκύλος καμία ανάγκη να προσέχει τον χειριστή του (ή να εκτελεί εντολές), για να λάβει την επιβράβευση του.
Εκτός από αυτό, είναι και ο κίνδυνος να τραυματιστεί ο σκύλος με ένα ξυλάκι ή να σπάσει κάποιο δόντι με μια πέτρα, αρκετά μεγάλος.
Στο στάδιο της εκμάθησης κάποιας καινούργιας εντολής πρέπει να επιβραβεύεται ο σκύλος κάθε φορά που εκτελεί κάποια εντολή. Μόλις μάθει ο σκύλος την εκτέλεση της εντολής καλά, περιορίζονται οι επιβραβεύσεις. Τότε επιβραβεύεται μόνο η κάθε δεύτερη (σωστή) εκτέλεση της εντολής, και αργότερα αραιώνουν οι επιβραβεύσεις ακόμα πιο πολύ. Ποτέ δεν πρέπει να σταματάει η επιβράβευση εντελώς. Όταν κάποια συμπεριφορά του σκύλου δεν επιβραβεύεται καθόλου πια, υπάρχει ο κίνδυνος να μην την ξαναδείξει. Αυτό δεν σημαίνει ωστόσο ότι ο σκύλος ξέχασε να εκτελεί την εντολή, απλά δεν περιμένει πια καμία επιβράβευση και έχασε το ενδιαφέρον του. Η σποραδική επιβράβευση διατηρεί το ενδιαφέρον του σκύλου και πάντα θα ελπίζει, ότι εκτελώντας την εντολή θα επιβραβευτεί.
Σημαντικό σε αυτό το στάδιο είναι, να μην ξέρει ο σκύλος πότε και εάν θα επιβραβευτεί. Μόνο όταν βρίσκεται σε μια συνεχή αναμονή και με την ελπίδα της επιβράβευσης, θα δουλεύει συγκεντρωμένος και αφοσιωμένος. Όταν υπάρχει κάποια προβλέψιμη σειρά στην συχνότητα επιβράβευσης, είναι δυνατόν ο σκύλος να εκτελεί εντολές μόνο όταν νομίζει ότι τον συμφέρει.
